Κώστας Τσουρβάκας

Με 38 χρόνια επαγγελματική εμπειρία, σε μια άκρως ανταγωνιστική αγορά, συζητάμε μαζί του την επόμενη μέρα στον κλάδο των Πρακτορείων Ταξιδιών, τα προβλήματα και τις δυνατότητες ανάκαμψης μετά την πανδημία. Με τη δική του ματιά βλέπει, αναλύει και μας εξηγεί πως τα τουριστικά γραφεία μπορεί να αποτελέσουν ασπίδα για τους ταξιδιώτες σε μια εποχή μεγάλων υγειονομικών προκλήσεων.

Παράλληλα το πέρασμά του ως υποψήφιου βουλευτή και μέσα από την εμπειρία της ενασχόλησης του με την πολιτική σε τοπικό επίπεδο, σκιαγραφεί την κυβέρνηση, την τοπική αυτοδιοίκηση και τους φορείς για τη θέση στήριξης που πήραν απέναντι στην πανδημία και γενικότερα στον κλάδο.

Σύμφωνα με έρευνες που πραγματοποιήθηκαν όλο αυτό το διάστημα προκειμένου να καταγραφούν οι επιπτώσεις που αφενός αφήνει πίσω της η πανδημία, αλλά και αφετέρου οι τάσεις που επικρατούν στο δειλό ξεκίνημα όσο αυτή περιορίζεται, σ΄ όλο το φάσμα με το οποίο θα μπορούσε να ορίσει κανείς την «παγκόσμια τουριστική βιομηχανία», είναι αρκετά υψηλό το ποσοστό (περίπου 26%) αυτών που δηλώνουν ότι είναι περισσότερο πιθανό να χρησιμοποιήσουν έναν ταξιδιωτικό πράκτορα τώρα απ΄ ότι πριν την πανδημία για το ταξίδι τους.

Δύο στους πέντε αναφέρουν την ασφάλεια των οργανωμένων διακοπών (41%) και τις ενημερωμένες συμβουλές του επαγγελματία ταξιδιωτικού πράκτορα (40%) ως προτεραιότητες για να οργανώσουν ένα ταξίδι.

Πριν την πανδημία η ευρεία χρήση του διαδικτύου αφενός, και η τάση στα πλαίσια της συμπίεσης του κόστους και ενός πέρα από κάθε λογική ανταγωνισμού αφετέρου, από πλευράς αεροπορικών εταιριών να λειτουργήσουν και σαν τουριστικοί πράκτορες χωρίς να έχουν όμως ούτε την εμπειρία ούτε και τη δυνατότητα, όντως δημιούργησαν την τάση ενός πιο «ανεξάρτητου ταξιδιώτη» στην οργάνωση του ταξιδιού και κλόνισαν σε μεγάλο βαθμό τη σχέση του με το τουριστικό γραφείο. Μετά την πανδημία φαίνεται ότι κάποια πράγματα μπαίνουν στη θέση τους.

Τα τουριστικά γραφεία ήταν αυτά που διαχειρίστηκαν αυτή την κρίση. Πολλές φορές αναλαμβάνοντας ευθύνες και διαχείριση καταστάσεων που σε τελική ανάλυση δεν ήταν δική τους υπόθεση προκειμένου να εξυπηρετήσουν όσους βρέθηκαν με ακυρωμένες πτήσεις και εισιτήρια για το «πουθενά». Με ξενοδοχεία προπληρωμένα από τους ταξιδιώτες και κλειστά και με μια αβεβαιότητα που τροφοδοτούνταν από φήμες, έλλειψη ενημέρωσης και ίσως «καταχρηστικές αποφάσεις» προκειμένου να προστατευτούν μονόπλευρα «μεγάλοι παίκτες» της τουριστικής αγοράς, οι οποίοι έπρεπε να επιβιώσουν για να στηρίξουν όταν η πανδημία θα τελείωνε το νέο ξεκίνημα.

Από την άλλη πλευρά η πολυπλοκότητα των διαδικασιών και οι απαιτήσεις, πολλές φορές δυσνόητες, παράλογες και ανούσιες, προκειμένου να μετακινηθεί κανείς ακόμη και για σοβαρούς λόγους, στον «καιρό της πανδημίας» αύξησε σε μεγάλο βαθμό την ανάγκη του «επαγγελματία» που θα διαχειριστεί έναν απίστευτο «όγκο» χαρτιών, διαδικασιών και πληροφοριών προκειμένου να ταξιδέψει κανείς με ασφάλεια και σιγουριά. Και όλα αυτά βέβαια δεν θα πάψουν να υπάρχουν στο μέλλον. Κάποια από αυτά ήρθαν για να μείνουν.

Ως εκ τούτου εκτιμώ ότι η σχέση του δυνητικού ταξιδιώτη με το τουριστικό γραφείο και τη συσσωρευμένη εμπειρία του επαγγελματία τουριστικού πράκτορα θα αναθερμανθεί όσο «ξαναζωντανεύει» η τουριστική κίνηση, σ΄ όλο το εύρος που μπορεί να την προσδιορίσει κανείς, από ένα απλό εισιτήριο, μέχρι το πιο πολύπλοκο και εξειδικευμένο ταξίδι είτε για λόγους αναψυχής πολύ δε περισσότερο για επαγγελματικούς λόγους.

Η πανδημία και το προηγούμενο ημερολογιακό έτος αποτέλεσε μια ισχυρή δοκιμασία για τις αντοχές μας, τόσο σε ατομικό, όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Όχι μόνο για τον κλάδο του Τουρισμού, αλλά για την πλειοψηφία των επιχειρήσεων. Είναι βέβαιο, πως δεν είχαμε αντιμετωπίσει κάτι παρόμοιο στο παρελθόν, σε καιρό ειρήνης. Το γεγονός και μόνο ότι όλοι μιλάνε για «επανεκκίνηση» είναι αρκετό για να κατανοήσει κανείς ότι τα πάντα ουσιαστικά σταμάτησαν. Χωρίς οικονομική δραστηριότητα και με κλειστά μαγαζιά ουσιαστικά καλείσαι να διαχειριστείς έξοδα και υποχρεώσεις που «τρέχουν», από το όποιο απόθεμα μπορεί να διαθέτεις, αλλά όχι για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα και όχι απεριόριστα. Το δε «ψυχολογικό» κομμάτι που προσδιορίζεται από την έλλειψη «ορίζοντα» σε απελπίζει και «στενεύει» το περιθώριο αποφάσεων και ορθολογικής σκέψης. Η αβεβαιότητα, είναι τα πρόθυρα του πανικού και ο πανικός πάντα είναι ο χειρότερος σύμβουλος στις όποιες αποφάσεις, είτε για την επιχείρηση, είτε για τη ζωή σου.

Στο πλαίσιο αυτό θα μπορούσα να πω ότι τόσο σε επίπεδο Κεντρικής Κυβέρνησης, όσο και σε επίπεδο Περιφέρειας, υπήρξε διαχείριση της όλης κατάστασης σε άκρως ικανοποιητικό βαθμό στα πλαίσια των δυνατοτήτων που υπήρχαν. Μάλλον θα μπορούσα να πω πάνω από τις δυνατότητες που υπήρχαν, προκειμένου να στηριχτούν οι επιχειρήσεις και να μείνουν «ζωντανές» για την επόμενη ημέρα, που να σημειωθεί κανείς δεν μπορούσε να την προσδιορίσει με σαφήνεια.

Οι αναστολές στο προσωπικό των πληττόμενων  επιχειρήσεων, η πληρωμή τους από το δημόσιο, τα μέτρα που αφορούσαν απαλλαγές ενοικίων, μηδενισμό της προκαταβολής φόρου εισοδήματος στις φορολογικές δηλώσεις του 2019 για την επόμενη χρονιά, το πρόγραμμα επιδότησης τόκων δανείων, οι κύκλοι και οι όροι των «επιστρεπτέων προκαταβολών», το πρόγραμμα «ΑΝΑΣΑ» της Περιφέρειας που έτρεξαν μέχρι τώρα αλλά και όσα ακόμα τρέχουν και σήμερα όπως το πρόγραμμα για την «επανεκκίνηση του τουρισμού» κ.λ.π. είναι πρωτόγνωρα μέτρα στήριξης των επιχειρήσεων, ομολογώ με εξέπληξαν θετικά γιατί συνήθως οι επιχειρήσεις ήταν τα «αποπαίδια» όταν λαμβάνονταν μέτρα οικονομικής στήριξης εξαιτίας κάποιου λόγου.

Και με εξέπληξαν και για έναν πρόσθετο λόγο. Οτι ήταν μεν οριζόντια, αλλά στη φιλοσοφία τους επιβράβευαν την «υγιή επιχειρηματικότητα», που κρατάει βιβλία και λογιστήρια, εμφανίζει τους τζίρους της δραστηριότητάς της και πληρώνει τους φόρους που της αναλογούν άσχετα αν το ύψος τους πολλές φορές είναι άδικο και δυσβάσταχτο. Κάποτε έπρεπε να γίνει κι αυτό.

Όπως επίσης δεν θα μπορούσα να μην επισημάνω, την έκπληξη από την αμεσότητα, την ευκολία στη διαχείριση και την έλλειψη γραφειοκρατίας στον τρόπο με τον οποίο αυτά υλοποιήθηκαν.

Βέβαια επειδή πιστεύω ότι «τζάμπα γεύμα» δεν υπάρχει στη ζωή αυτή και επειδή σας είπα ότι τα μέτρα οικονομικής στήριξης που υπήρξαν, ήταν «πάνω από τις δυνατότητες» μιας οικονομίας σε δεκαετή κρίση όπως η δική μας, είμαι επιφυλακτικός με την «επόμενη ημέρα», όπου θα χρειαστούν προσεκτικοί χειρισμοί για να μην ακυρωθεί ουσιαστικά η βοήθεια που προσφέρθηκε για το «πέρασμα» των επιχειρήσεων στην επόμενη ημέρα. Ας μην ξεχνάμε ότι το Σύμφωνο Σταθερότητας είναι σε αναστολή μέχρι το τέλος του 2021. Όταν ενεργοποιηθεί οι όροι και όσα προέβλεπε ισχύουν και θα πρέπει να τηρηθούν.

Οι επιχειρηματικοί φορείς, σε μεγάλο βαθμό  λειτουργούν ως «επιμηθείς» και κάνουν διαπιστώσεις «εκ των υστέρων» και προτάσεις πάνω στα συντρίμμια. Προβλέπουν για παράδειγμα, ότι θα χρειαστούν 10 χρόνια για να μείνουν πίσω τα προβλήματα της «υγειονομικής κρίσης». Άλλες φορές «διεκδικούν» τα αυτονόητα και για το λόγο αυτό τόσο τα προηγούμενα χρόνια, όσο και αυτά που έρχονται, αν δεν αλλάξουν λογική και φιλοσοφία στον τρόπο που δραστηριοποιούνται θα πληρώσουμε την έλλειψη σχεδιασμού που μέχρι τώρα λείπει από το τραπέζι των όποιων αποφάσεων. Η θωράκιση της Τουριστικής Βιομηχανίας, στην οποία αναγνωρίζουν το ρόλο του μεγαλύτερου εργοδότη της Ελλάδας, απαιτεί σχεδιασμό για το μέλλον, ειδικά τώρα και ο ρόλος των επιχειρηματικών φορέων θα πρέπει να επικεντρωθεί σ΄ αυτό ακριβώς στον σχεδιασμό για το μέλλον. Οι συζητήσεις και οι προτάσεις για μέτρα «πυροσβεστικά» σε προβλήματα που έχουν γεννηθεί δεν μας οδηγούν στο μέλλον αν λείπει ο σχεδιασμός.

Σε κάθε περίπτωση ο Ελληνικός Τουρισμός δεν θα πεθάνει από τον COVID, αλλά από την «διασωλήνωση»  που βρέθηκε χρήζει της ανάλογης «φυσιοθεραπείας» για να σταθεί στην μετά – Covid εποχή σ΄ ένα παγκοσμιοποιημένο και άκρως ανταγωνιστικό περιβάλλον.

Όλοι μας, επαγγελματίες, εμπλεκόμενοι φορείς και όσοι διεκδικούν κάποιο ρόλο ύπαρξης και παρουσίας ως θεσμικοί εκπρόσωποι, στα διάφορα κέντρα σχεδιασμού και λήψης αποφάσεων, θα πρέπει να καταλάβουν ότι η πανδημία λειτούργησε απλά ως επιταχυντής για τις μεγάλες αλλαγές που ήδη είχαν ξεκινήσει τα προηγούμενα χρόνια στην παγκόσμια τουριστική αγορά. Και οι αλλαγές αυτές ήρθαν για να μείνουν.

Θα επισημάνω δύο κατευθύνσεις που θα κυριαρχήσουν τα επόμενα χρόνια οι οποίες αναδείχθηκαν έντονα λόγω covid και που δυστυχώς κανένας φορέας που θέλει να εκπροσωπεί και να συνεισφέρει κάτι σ΄ αυτό που λέγεται Εθνική Στρατηγική για τον Τουρισμό κανένας σύλλογος, φορέας, Δήμος και δεν ξέρω κι εγώ ποιος άλλος δεν είχε μέχρι σήμερα διανοηθεί.

Στο πλαίσιο αυτό όλοι αυτοί οι θεσμικά πρωτίστως υπεύθυνοι, θα πρέπει να σχεδιάσουν πέρα από τις «φυσικές τους» παρουσίες σε συσκέψεις επί συσκέψεων στα διάφορα φόρα και Εκθέσεις και πέρα από την επικοινωνιακή προώθηση και προβολή της χώρας για τον ήλιο και τη θάλασσα που διαθέτει κάτι ποιο ουσιαστικό ως επίκεντρο μιας Εθνικής πολιτικής για τον τουρισμό που θα πρέπει να συνδυάζει:

α) Υπηρεσίες και διαδικασίες, που σέβονται τον μοναδικό φυσικό πλούτο της χώρας και την τοπική ταυτότητα, σε όλη τη διαδικασία της ταξιδιωτικής εμπειρίας.

β) Την προσέλκυση υπεύθυνων επισκεπτών σε σταθερά αυξανόμενο ρυθμό, συνυπολογίζοντας  την φέρουσα ικανότητα  των προορισμών.

Άλλωστε ο βιώσιμος τουρισμός είναι ανάγκη για τον πλανήτη, για τη χώρα και πλέον είναι και βασική προϋπόθεση, προκειμένου να επωφεληθούμε από τα κονδύλια του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης.

Μετά την εμπειρία του covid , αξίες όπως η ασφάλεια, η υγεία, η συνολική ευεξία, η σωστή διατροφή, η προστασία του πλανήτη θα ενδυναμώνονται περισσότερο και θα προβάλλονται ως επιτακτικές ανάγκες.

Τα μεγάλα μεγέθη μπαίνουν στην άκρη, ο σύγχρονος άνθρωπος επιστρέφει στις έννοιες του μέτρου και της ισορροπίας.

Για τα δεδομένα του Τουρισμού αυτό μεταφράζεται ως εξής. Όλο και περισσότεροι ταξιδιώτες θ΄ αναζητούν  νέους προορισμούς, μη μαζικούς, εναλλακτικούς, πιο κοντά στη φύση, που θα σέβονται την ισορροπία με το περιβάλλον. Όλο και περισσότεροι ταξιδιώτες θ΄ αναζητούν προορισμούς, που στο επίκεντρο της τουριστικής οικονομίας τους θα είναι ο άνθρωπος και θα διαθέτουν υποδομές φιλοξενίας αληθινά υψηλού ποιοτικού επιπέδου .

Η τοπική οικονομία έχασε όντως έσοδα, όπως και αντίστοιχα άλλοι «φημισμένοι» προορισμοί της χώρας μας, που διαθέτουν τα δικά τους αντίστοιχα Brand Names όπως ο «Μύλος των Ξωτικών» ή αξιοθέατα εξαιρετικής εμβέλειας όπως τα Μετέωρα.

Εάν συμβεί και φέτος το ίδιο, λογικό είναι να οξυνθεί το οικονομικό πρόβλημα και οι όποιες δυσμενείς επιπτώσεις στις ήδη επιβαρυμένες επιχειρήσεις που κινούνται γύρω από τη διοργάνωση, αλλά δεν θεωρούσα ποτέ ότι θα πρέπει όλος ο «θρήνος» της τοπικής αγοράς να εστιάζεται γύρω από τον «Μύλο των Ξωτικών» και μάλιστα στη βάση όλων όσων σας προανέφερα παραπάνω.

Θα πρέπει να υπάρξει σχεδιασμός και ανάδειξη και των άλλων λόγων που η περιοχή μας αποτελεί ελκυστικό προορισμό. Η πίεση και το βάρος να δοθεί σε στρατηγικές που θα καταστήσουν την περιοχή μας επισκέψιμη όλο το χρόνο, από επισκέπτες που θα έχουν λόγο να παραμείνουν στην περιοχή περισσότερες μέρες με καλύτερες συνθήκες παροχής υπηρεσιών από τους επαγγελματίες που θα επισκεφθούν για φαγητό και διασκέδαση  με μικρότερη επιβάρυνση και όχληση για τις τοπικές κοινωνίες και σε τελική ανάλυση με κατανομή του «ρίσκου» να χαθούν όλα αν για κάποιο λόγο είναι απαγορευτική η λειτουργία του «Μύλου των Ξωτικών».

Βρισκόμαστε στα μέσα μιας χρονιάς που ξεκίνησε με τους πλέον δυσάρεστους «οιωνούς» για το σύνολο των επαγγελματιών του τουρισμού. Ως τουριστικά γραφεία, με μια μείωση του τζίρου κατά 90% τη χρονιά του 2020, σε σχέση με τη χρονιά του 2019, τελευταία χρονιά προ πανδημίας, προσδοκούμε στην καλύτερη των περιπτώσεων και με απόλυτα ρεαλιστικά σενάρια μια τουριστική κίνηση που θα κυμανθεί στο 35 – 40% περίπου της τουριστικής κίνησης του 2019.  Πρακτικά αυτό ίσως ανοίξει το «κουτί της Πανδώρας» για κατακλυσμιαίες εξελίξεις στις πολύ μικρές, μικρές και μικρομεσαίες τουριστικές επιχειρήσεις, όχι μόνο στο χώρο των τουριστικών γραφείων.

Η κίνηση αυτή δεν θα διαμοιραστεί στο σύνολο της Τουριστικής Αγοράς και στη συντριπτική του πλειοψηφία θα κατευθυνθεί σε προορισμούς που έχουν απ΄ ευθείας αεροπορική διασύνδεση με αγορές που δειλά – δειλά ανοίγουν. Θα υπάρξουν περιοχές που για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά πολλές επιχειρήσεις κάθε μορφής και υφής είτε θα υπολειτουργήσουν είτε δεν θα λειτουργήσουν καθόλου.

Δυστυχώς ο οικονομικός απολογισμός στη βάση αυτή (και ειδικά με την άρση των προστατευτικών μέτρων της αναστολής εργασίας με την αντίστοιχη πληρωμή των εργαζομένων από το δημόσιο, του παγώματος των οφειλών προς το δημόσιο, τα ασφαλιστικά ταμεία, τις τράπεζες και οι κάθε είδους υποχρεώσεις που «πάγωσαν» κατά τη διάρκεια της πανδημίας που θα πρέπει να τακτοποιηθούν από κοινού με τις τρέχουσες υποχρεώσεις…) είναι μη βιώσιμος.

Από την άλλη με τη λήξη της πανδημίας και παρά το γεγονός ότι ο κόσμος είναι «σκασμένος» λόγω των περιορισμών που υπήρξαν, είναι σίγουρο ότι θα βρεθούμε αντιμέτωποι τόσο με μια γενικότερη πτώση της κατανάλωσης, όσο και με μείωση της νομισματικής κυκλοφορίας και αυτό αφορά σ΄ ένα μεγάλο ποσοστό τον εσωτερικό τουρισμό της χώρας.

Ένα άλλο γεγονός που πρέπει να συνυπολογιστεί είναι ότι πολλές Ευρωπαϊκές χώρες θα επιδιώξουν να κρατήσουν τους πολίτες τους εντός της χώρας τους και να πραγματοποιήσουνε εκεί εσωτερικό τουρισμό και με την όποια κατανάλωση πραγματοποιήσουν και με το όποιο διαθέσιμο εισόδημα δαπανήσουν να στηρίξουν τις εκεί τουριστικές βιομηχανίες. Ήδη τέτοια δείγματα προτροπής προς τους πολίτες τους έχουμε από Ουγγαρία, Γερμανία, Αυστρία, Αγγλία.

Από την άλλη, προβλέψεις και μελέτες μιλούν ότι περίπου το 2025 θα επανέλθει η τουριστική κίνηση στην χώρα μας στα επίπεδα του 2019… Όλα αυτά δημιουργούν ένα εκρηκτικό σκηνικό και πολύ φοβάμαι ότι πολλές επιχειρήσεις δεν θα τα καταφέρουν.

Επιγραμματικά, πρωταρχικό στοιχείο για την «τουριστική βιομηχανία» και μια τουριστική αγορά που χρόνο με το χρόνο μεγαλώνει, αποτελεί το αίσθημα γενικευμένης ασφάλειας, κάτι το οποίο εκλείπει και θα αργήσει να επανέλθει, λόγω της αβεβαιότητας που επικρατεί τόσο ως προς την αποτελεσματικότητα των εμβολίων και το χρονικό διάστημα ασφαλείας που αποφέρουν όσο και με τις συνεχείς μεταλλάξεις του ιού, όσο και προς το πότε θα επιτευχθεί χρονικά  η γενικευμένη ανοσία της αγέλης.

Όλα τα ανωτέρω όμως δεν επαρκούν, εάν δεν βρεθεί και αποτελεσματικός τρόπος θεραπείας  όπως έγινε και με την προηγούμενη Πανδημία του Η1-Ν1  και μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες θα νιώθουν ανασφαλείς να ταξιδεύσουν εκτός της χώρας τους μακριά από τις υγειονομικές δομές που έχουν εμπιστοσύνη.

Στην κατεύθυνση αυτή όλοι θα πρέπει να αναδιαμορφώσουμε την τουριστική στρατηγική της χώρας. Κυβέρνηση, φορείς και επιχειρήσεις θα πρέπει να συμπεριλάβουμε σ’ αυτήν τις νέες ανάγκες που προέκυψαν. Να μιλήσουμε δηλαδή για πρωτόκολλα ασφάλειας και υγιεινής, αλλά και να εγγυηθούμε την έμπρακτη εφαρμογή τους. Η λήψη και τήρηση των μέτρων για τους διεθνείς και εσωτερικούς ταξιδιώτες, θα είναι πρωταρχικό μέλημα στον Ελληνικό τουρισμό για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Μετά την οδυνηρή εμπειρία της πανδημίας, επιταχύνονται οι τάσεις εκείνες που φέρνουν σε πρώτο πλάνο την εξατομικευμένη τουριστική εμπειρία, μέσα σ΄ ένα περιβάλλον βιώσιμο και ασφαλές και  με βάση τα προσωπικά ενδιαφέροντα κάθε δυνητικού επισκέπτη.

Θα πρέπει όλοι μας να φανταστούμε και να σχεδιάσουμε εκ νέου τον Τουρισμό στη χώρα μας γιατί αποτελεί ισχυρό χαρτί για την ανάπτυξή της και δημιουργεί πολλαπλασιαστική αξία στην οικονομία καθώς  μεγεθύνει τον κύκλο εργασιών και άλλων 17 κλάδων πέραν του τουριστικού τομέα. Στηρίζει την απασχόληση ως ο μεγαλύτερος εργοδότης, τροφοδοτεί  τις οικονομίες των Περιφερειών όλης της χώρας και δίνει ευκαιρίες ανάπτυξης στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις που είναι η ραχοκοκαλιά της εθνικής οικονομίας.

Μπροστά μας υπάρχει μια ιστορική ευκαιρία. Μπορεί να μην γίνεται άμεσα αντιληπτή μέσα στις αβεβαιότητες της πανδημίας, την κόπωση από τους περιορισμούς και την αγωνία από τις οικονομικές δυσκολίες που ανακύπτουν αλλά θα πρέπει να δούμε τη «μεγάλη εικόνα» της επόμενης μέρας.

Η κρίση της πανδημίας έβαλε στο τραπέζι καινούργια δεδομένα που δεν υπήρχαν στην Ε.Ε. Βασικότερο όλων το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας των 750 δις ευρώ. Ταυτόχρονα μπήκαν σε αναστολή μέχρι το τέλος του 2021 οι κανόνες του Συμφώνου Σταθερότητας και ανοίγει για πρώτη φορά η συζήτηση αλλαγών που θα εξασφαλίζουν μεγαλύτερα περιθώρια δημοσιονομικής ευελιξίας  στα κράτη – μέλη.

Μέσα σ΄ αυτό το νέο Ευρωπαϊκό περιβάλλον και με εξασφαλισμένους τους πολύτιμους πόρους που θα χρηματοδοτήσουν το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης, ο επίλογος της πανδημίας πρέπει να σηματοδοτήσει την αφετηρία μιας νέας εποχής για τη χώρα.

Μετά από 38 χρόνια που δραστηριοποιούμαι στο χώρο αυτό έχοντας ζήσει καλές και κακές στιγμές, έμαθα ότι στις δύσκολες στιγμές πρέπει να βάζουμε τα δυνατά μας και να βγάζουμε τον καλύτερο εαυτό μας γιατί μόνον έτσι καταφέρνουμε να περνάμε πάνω από τον πήχη των προκλήσεων.

Η νέα Ελλάδα που προσδοκούμε όλοι, η πράσινη και έξυπνη Ελλάδα του μέλλοντος μας και του μέλλοντος των επόμενων γενιών, των παιδιών μας, θα κριθεί από τις αποφάσεις που θα πάρουμε σήμερα και τη ρότα που θα χαράξουμε εγκαίρως και με διορατικότητα,  προκειμένου να φτάσουμε στο ασφαλές λιμάνι της βιώσιμης ανάπτυξης για όλους, σε όλη την Ελλάδα.